تحلیل فیلم سینمای ایران

یاسی پس از دعوایی که با همسر خود داشته است تصمیم میگیرد که در سالروز تولد همسرش، محسن، جشن کوچکی را با حضور دوستانشان برای او برگزار کند و او را با این جشن غافلگیر کند. مهناز و علی و بهرام و تهمینه از دوستان آنها، برای این تولد به خانه آنها می آیند. یاسی تدارک زیادی برای این جشن ديده است و تمام تلاش خود را به كار مي بندد تا این جشن بدون مشکل برگزار شود اما درگیری ها و مشکلات این شش نفر و روابط بین آنها نمی گذارد که این مهمانی آنچنان که یاسی میخواهد پیش برود. سعادت آباد فیلمی است که از طبقه متوسط جامعه حرف می زند و می خواهد مشکلات این قشر را مطرح كند که بیشترین افراد جامعه کنونی ایران را تشکیل میدهند. بحث قشر متوسط و صحبت از این طیف جامعه مبحثی است که در سینمای ایران در این چند ساله به آن علاقه زيادي نشان داده شده است و سعی دارد این قشر از جامعه را مورد کندوکاو قرار دهد که متاسفانه اغلب این فیلم ها، فیلم های متوسط و ضعیفی هستند که نه توانسته اند مشکلات این قشر را معرفی کنند و نه آنها را از دید خود تحلیل و بررسی نمایند و با بیان بد، این مشکلات و معضلات اجتماعی را گسترش هم داده اند.
البته در اين میان فیلم های خوبی نیز دیده ایم اما بسيار کم و محدود (به عنوان مثال می توان به "درباره الی" اصغر فرهادی اشاره کرد که به خوبی توانسته نماینده ای از طبقه متوسط جامعه خود باشد و یا "کنعان" مانی حقیقی) اما مشکل سعادت آباد از کجا شروع میشود كه باعث می شود فیلمی که از کادری خوب و مجرب چه پشت صحنه و چه در جلوی دوربین برخوردار است به فیلمی تبدیل شود که آن را دوست نداریم؟

نگاه کارگردان به فیلم و کلا به مقوله فیلم سازی باعث می شود که این فیلم به یک کار قدرتمند و توانمند در راستای هدف و ارزش های خود تبدیل نشود و یک کار دم دستی و سطحی از آب درآید .مازیار میری کارگردان فیلم، در یکی از گفتگوهای خود پس از اکران فیلم گفته است که قصد و هدف او از فیلم سازی بیان مشکلات است و نه تحلیل و بررسی آنها.

این مسئله دقيقا لطمه اصلی را به فیلم میزند و باعث میشود تا فیلم از سطح طرح مسئله که کمتر از نیمی از فیلم را تشکیل میدهد فراتر نرود و نتواند خواسته های بینندگانش را به عنوان یک فیلم که با نگاه اجتماعی و انتقادی ساخته شده است برآورده سازد و یک ساعت آخر فیلم را به یک ساعت کسل کننده تبدیل کند که توجه بیننده را از فیلم به تکه پراکنی های حامد بهداد منحرف میکند .فیلم را میشود از جنبه دیگري نیز بررسی کرد و آن شخصیت هایي هستند که ما با آنها طرف هستیم، شخصیت هایی که بر اینکه ما به عنوان یک بیننده فیلم را دوست داشته باشیم تاثير فراواني دارند. با یک شخصیت پردازی خوب میتوان آن شخصیت ها را به عنوان نمونه های جامعه روز خود قلمداد کرد همچنان که شخصیت پردازی ها در فیلمی مثل درباره الی به گونه ای است که با هر سلیقه و دیدی به فیلم نگاه کنیم آنها را دوست داریم و به عنوان نماینده جامعه روز خود میتوانيم از آنها نام ببريم. 
حال این که انسان های سعادت آباد اینگونه نیستند و نه میشود آنها را باور کرد و به طبع آنها را دوست داشت و نه آنها را نماینده جامعه خود دانست. شخصیت های خلق شده یا آدمهای منفعل و قربانی هستند و یا افرادی عصبی و دروغ گو و خیانت کار، همانطور که بهرام در پایان فیلم میگوید "همه ما یک جور ... هستیم". این گسترش گناه و ضد ارزش ها در جامعه فیلم، کل جامعه را اینگونه نشان میدهد. یاسی یک زن خانه دار است که بیشتر قربانی زیاده خواهی های همسرش است و در راه بهتر شدن زندگی اش به قرص های آرامبخش پناه می برد. محسن فردی است عصبی و دروغگو که از جایگاهی که در آن قرار دارد راضی نیست و همیشه دنبال قرار گرفتن در جایگاه بهتر است. بهرام هم برای ماندن در جایگاه خود و داشتن یک موقعیت اجتماعی خوب علیرغم میل باطنی اش دست به کار میزند و از اول هم شروع به دروغ گفتن در زندگی خود میکند و تهمینه همسرش هم از علاقه شدید او به یاسی همسر دوستش باخبر است ولی به صورت منفعلانه و بی توجه به مسئله با آن برخورد میکند. لاله به یک ازدواج سنتی دست زده است و همین موضوع او را از خواسته هایش جدا کرده و حال برای رسیدن به آنها مجبور میشود به دروغ و پنهان کاری پناه ببرد و علی که نماینده افراد مذهبی است، فردی عصبی و پنهان کار است. حال بیایم به شخصیت های خلق شده امیر عربی از دید دیگر نگاهی بیندازیم و بررسی کنیم که چرا زوج های این فیلم با هم به مشکل برخورده اند و آیا در جامعه امروزی ما زوج های جوان با هم در این سطح مشکل دارند؟ همانطور که مشاهده کرده اید هر زوج نماینده یک نوع زندگی است و هر کدام در یک مرحله خاص از زندگی زناشویی قرار دارند. رابطه بهرام و تهمینه به آخر خط رسیده است و تهمینه خواستار طلاق از بهرام است و دیگر نمیتواند با او باشد (صحنه آخر این دو در خانه خود) دلیل این جدایی به یکی از مشکلات زناشویی برمی گردد که در آن زن بر مرد برتری دارد و این برتری در اینجا برتري مالی است. همانطور که در فیلم دیدیم تهمینه دختر رئیس شرکتی است که بهرام و ياسي در آن کار میکرده اند. بهرام با این که یاسی را دوست داشته اما برای پیشرفت در کار و رسیدن به جایگاه برتر با تهمینه ازدواج مي کند. ماحصل این ازدواج رسیدن بهرام به خواسته اش است ولی زندگی مشترکش به بحران میرسد و او به همسرش خیانت میکند، البته اگر تعریفمان از خیانت تنها رابطه جنسی نباشد.

یاسی زنی خانه دار است که به همسرش متکی است. این وابستگي و همينطور داشتن فرزند باعث مي شود با تمام مشکلاتی که در زندگی اش دارد او را کنار مردش نگاه دارد و تمام تلاش خود را برای داشتن یک زندگی بهتر انجام دهد. یکی دیگر از مسائلی که در فیلم به آن پرداخته نشده و آن سکانس از فیلم حذف شده است و به نظر من به بهتر شدن فیلم کمک کرده است موضوع خیانت محسن به یاسی و رابطه پنهانی او با خدمتکارش است. محسن داراي شخصيتي عصبي است و بیشتر از هر چیزی همیشه درگیر مشکلات کاری اش است و سعی میکند که از هر طریقی به جایگاه بالاتری دست یابد .حال به رابطه لاله و علی می پردازیم، دونفری که آتش مشکلات آن شب را روشن کردند و بیشتر بحث ها را با هم انجام دادند، چرا لاله فرزند خود را بدون اينكه علي بداند سقط میکند. به او دروغ می گوید چون علی با کار کردن زن خود مخالف است؟ چرا؟ به طور قطع بهتر بود جواب این سوالات را در فیلم می دیديم و اینجا به جای جواب دادن به آنها، به بررسی آنها می پرداختیم و اگر اینگونه بود چه بسا ما با فیلمی بهتر روبرو بودیم. علی با این که دکترا دارد و در دانشگاه تدریس میکند از یک جامعه سنتی مي اید، جامعه ای که در آن مرد به تنهایی مشکلات را به گردن میگرد و دوست ندارد همسر خود را وارد مسائل مالی و مشکلات آن کند. ازدواج سنتی او هم این موضوع را حادتر میکند تا جایی که فشار به همسرش، که در دوران نامزدی پس از عقد هستند را آنچنان زیاد میکند که همسرش برای رسیدن به خواسته خود مجبور به دروغ و پنهان کاری می شود. پنهان کاری که خود علی هم به آن دچار است. لاله به عنوان فردی که تحصیل کرده است و از نظر عقاید مذهبی با همسرش کاملا مخالف است دست به ازدواجی میزند که حدس زدن در مورد پایان این رابطه برای هر فردی کار آساني است زیرا عقاید مذهبی متفاوت میتواند به سرعت مشکلات زندگی را به اوج برساند همانطورکه در اینجا این مشکلات به زودی خود را بروز دادند و آیا لاله آنقدر علی را دوست دارد که در آن علي بتواند جایگزین همه چیز از دست رفته اش شود؟ به طور قطع خیر. با یک نگاه اجمالی بر فیلم و اینکه خیانت را تنها خیانت جنسی ندانیم و عشق دروني دیگري داشتن و دروغ گویی را هم به عنوان مصادیق خیانت برشماریم میتوانیم ببینیم که در این فیلم خیانت موج میزند و اگر خواسته باشیم آن را مصداقی از جامعه روز بدانیم باید به جرات بگویيم که فیلم ساز و فیلم نامه نویس به کل در اشتباهند و مسئله خیانت به همسر در جامعه ما تا این حد گسترده نیست که بخواهد همه جامعه را شامل شود.حال ما چرا این شخصیت ها را دوست نداریم؟ به یک دلیل. باور ناپذیر بودن آنها برای ما و اغراق گونه بودن شخصیت ها که باعث شده بیننده نتواند شخصيتها را بپذيرد هر چند که کارگردانی (اگر آن را تنها میزانسن و دکوپاژ بدانیم) در حد بسیار خوبی باشد .
همانطور که گفته شد فیلم از لحاظ فنی در سطح بالایی قرار دارد و اینکه بخواهی نود درصد فیلمت را در فضای بسته منزل بگیری، این برای مازیار میری یک پیشرفت بزرگ کاری محسوب میشود که توانسته چنین کاری را انجام دهد و دوربین روی دست های فیلم هم به نظرم جز یکی دو مورد خوب و قابل دفاع است و از این لحاظ میتوان به کار خوب فیلمبردار فیلم هم اشاره کرد. فیلم نکته خوب دیگری هم دارد که به فروش خوب آن کمک کرده است و آن هم بهره گرفتن از چند سوپراستار سینمای ایران است که انصافا در این فیلم بازی خوب و قابل قبولی داشته اند، مانند مهناز افشار که یکی از زیباترین بازی های دوران کاری اش را به ثبت رسانده که گواه آن همئ سیمرغ کسب شده اش بابت این فیلم است و حسین یاری و امیر آقایی که بازی های خوبی به نمایش گذاشته اند. لیلا حاتمی و هنگامه قاضیانی هم همانطور که از آنها انتظار داشتیم بودند و کلا وجود حامد بهداد و تکه پراکنی هایش در مواقعی از فیلم تعادل صحنه را بر هم میزند ولی باز هم در لحظه های کسل کننده و بدون حرف فیلم بسیار به فیلم کمک ميكند.
تحلیلم را با یک جمله از نقد آریان گل صورت به پایان میبرم (چاپ شده در مجله دنیای تصویر شماره 209) که به تمامی و درستی احساسم را نسبت به فیلم بیان کرد و آن این که "سعادت آباد ثابت کرد که تنها شبه کمدی هاي مبتذل نیستند که به مخاطبانشان توهین میکنند"