تحلیل فیلم سینمای ایران

از آنجایی که در این فیلم، عشق از نظر یک فرد مذهبی نشان داده میشود، دیدگاهي از عشق را در مذهب بیان میکنم.

قرآن در سورهٔ روم آیهٔ ۲۱ چنین آورده‌ است:
«و از نشانه‏ های خداوند اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید، تا در کنار آنها آرامش یابید، و در میانتان دوستی و رحمت قرار داد، آری در این [نعمت] برای مردمی که می‏اندیشند قطعا نشانه‏هایی است»
از احادیث پیامبر اسلام است که: «اگر مرد به زن خود بگوید «تو را دوست دارم» هرگز این کلام از دل و ذهن زن خارج نمی شود و همواره در خاطر او باقی می ماند»

طلا و مس با بازتاب خوبی در جشنواره‌های آمریکایی و کانادایی روبرو گردید، و جشنواره‌های آناهایم، پالم اسپرینگز، موزه هنرهای عالی بوستون، و سانفرانسیسکو از آن با تحسین یاد کردند.
طلا و مس، فیلمی است از همایون اسعدیان که در بیست و هشتمین جشنوارهٔ فیلم فجر به نمایش درآمد. فیلمی بسیار زیبا در حوزه فیلم کلاسیک، فیلمی که شاید نمونه های زیادی را از آن دیده اید ولی احساس و توانمندی ای را که در این فیلم به کار برده شده، هرگز در آنها مشاهده نکرده اید. فیلم زندگی اجتماعی را به تصویر میکشد، زندگی ای که در عین سادگی، بسیار شیرین است و طعم آن نیز در تمام زندگی ها وجود دارد. اغراقی در فیلم وجود ندارد، فضای فیلم با غم و غصه هایی که در آن وجود دارد، روشن است.

 

فیلم درباره رسیدن از مس وجود به طلاست.
"سید رضا"، قهرمان فیلم، زندگی را تنها از دریچه دید خود میبیند. میخواهد به کمال برسد ولی غافل از این است که کمال در همین زندگی، و با بودن در کنار خانواده نهفته است. به دنبال اخلاقی میگردد که صرفا نظری است، و آن را در زندگی اش به کار نمی برد.
از زندگی اش بسیار دور است. تا جایی که نمی داند فرزندش چه غذایی را دوست دارد، همسرش چه سختی هایی را در خانه متحمل میشود، و از همه بدتر اینکه همسرش به یک بیماری مرموز مبتلاست. همسری دارد بسیار مهربان، فداکار كه در یک عبارت مادر و همسری واقعی است. هنگامی که علائم بیماری در همسرش نمود پیدا میکند، و کارش به بیمارستان میکشد، سيد رضا تازه متوجه میشود که خانواده ای هم دارد.
حرکت به سمت روحانیت، و ساختن فیلمی درباره روحانیت، کاری خطرناک است. ولی این فیلم به دنبال نشان دادن روحانیت و یا به چالش کشاندن روحانیت نيست. فیلم یک عشق صادقانه را به نمایش مي گذارد. و همانطور که خود همایون اسعدیان، کارگردان فیلم گفته است این فیلم یک عشق اصیل ایرانی را به نمایش گذاشته است. فیلم سانسور ندارد و این به صداقت فیلم کمک کرده است.
اما عشق مقدس است و حس کردن عشق دل و جرات میخواهد. مثلی داریم که میگوید "کار هر بز نیست خرمن کوفتن/گاو نر میخواهد و مرد کهن!" مصداق این مثل، دقیقا همین فیلم است.
شاید اگر کسی دیگری به جای "سید رضا" بود قید بچه را میزد و زنش را در آن وضعیت رها میکرد. مشکلی را که نویسنده در این فیلم برای همسر "سید رضا" تعریف کرده بسیار زیرکانه بوده است. از این جهت که چنین بیماری ای در آخر موجب مرگ بیمار میشود و هیچ درمانی هم ندارد، پس اگر "سید رضا" به پای همسرش بماند لقب قهرمان فیلم، واقعا شایسته وی است.
بیماری مهلکی که وجود "زهرا السادات" را در بر میگیرد، بیماری ام اس است. اوایل به مرور توان وی را میگیرد و در نهایت به یک باره وی را زمین میزند. شاید اگر "سید رضا" به نشانه هایی از این بیماری که در "زهرا السادات" ظاهر شد توجه نشان میداد، و یا به قولی اگر ادای پزشک ها را در نمی آورد، و با جملاتی مانند "چیزی نیست، به خاطر کار زیاد است" و "ضعف کردی خوب میشی" آن را پشت گوش نمی انداخت، آخر داستان این دو به این صورت تمام نمیشد. یا اصلا شاید "سید رضا" هیچ وقت به همسرش ابراز عشق نمیکرد و وجودش همانطور مس گونه باقی می ماند.
هنگامی که با هم مشاجره میکنند "زهرا السادات" نیز، که اوایل فیلم وی را همچون سنبل مقاوت می پنداریم، کمر خم میکند و نارضایتی خود را از آن وضع بیان میکند. آنطور قسم دادن خداوند برای مرگ... . اما «گر ایزد ز حکمت ببندد دری / ز رحمت گشاید در دیگری». اگر چه با این بیماری به کام مرگ میرود، اما در آخر میبینیم که چگونه راضی و خشنود به استقبالش میرود.
حرفی که "سید رضا" در آخر فیلم به همسرش میزند نهایت عاشقی وی را میرساند. گفتن آن جمله از ته دل در آن شرایط چه چیز دیگری را میتواند بیان کند؟
اوایل، از دید "زهرا السادات" هنگامی که یک زن توان اداره خانه را نداشته باشد دور انداختنی است و دیگر عشقی نسبت به او در دل مردش وجود نخواهد داشت. هنگامی که خودش به این مشکل دچار میشود به "سید رضا" میگوید که یک زن دیگر اختیار کند. اما قهرمان داستان در طول فیلم به وی میفهماند که عشق فرای این حرفهاست. چیزی که خود او نیز نسبت به آن بی تفاوت است.
البته "سید رضا" در طول فیلم جا میزند و بعضی اوقات هم حرف دلش را بیرون میریزد. او نیز در اوایل تنها به درس و کتاب خود فکر میکند، برایش تنها کلاس فلان استاد مهم است. اما آنها در کنار یکدیگر به هم می فهمانند که وقتي عشق و دوست داشتن بین اعضای خانواده باشد باقی مسائل هیچند.

فیلم درباره خودسازی انسان است. هنگامی که "سید رضا" با عمامه و عبا، دختر خود را به مدرسه میبرد، دخترش نمیخواهد که با پدرش در آن وضع در جلوی دوستانش حاضر شود. احتمالا "سید رضا" نیز این فاصله ای را که بین خودش و زندگی اش (که در اینجا رفتار دخترش مثالی از آن است) درک کرده است، زیرا روند این خودسازی را در طول فیلم در وی می بینیم که البته در کنار همسرش محقق میشود. چه چیزی دردناکتر از آن است که فرزند آدم نسبت به او دور باشد؟
کل این گفته ها با این آیه از قرآن کریم خلاصه میشوند:
«و از نشانه‏ های خداوند اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید، تا در کنار آنها آرامش یابید»

نگار جواهریان و سعید شعیبی در کنار یکدیگر یک بازی بسیار عالی را نشان دادند، تاثیر گذاری به سزایی که فیلم دارد ستودنی است.
"زهرا السادات" (نگار جواهریان) نگرانی های یک مادر را به خوبی نمایش میدهد. مادری که تنها دلخوشی اش فرندان او هستند. مادری که توقعی از زندگی ندارد، تنها خوشبختی فرزندانش را – مانند هر مادر دیگری – میخواهد. با محبت و دلسوز است. آن جایی که با گریه میگوید "یه غذا نمیتونم برای بچه ام درست کنم." یا آنجایی که با وجود این بیماری هولناک در بیمارستان میگوید "تکلیف بچه هام چی میشه؟" تماما گویای محبت مادری اوست.
در یک سکانس نیز -دقیقه 9 ام فیلم- میبینیم که چگونه خود را وقف زندگی اش میکند. آنجایی که "سید رضا" از او میپرسد که " با این همه گرفتاری چه طوری وقت کردی این شال گردنو ببافی؟" جوابی نمیدهد که بخواهد ناتوانی خود را در امور خانه بیان کند و بحث را عوض میکند.
اگر وسایل فیلم برداری و عوامل فیلم حضور نداشتند و فقط هنرپیشگان فیلم بودند، واقعا گمان میبردیم که این یک زندگی واقعی است. بعید نبود که نگار جواهریان سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را در جشنواره فیلم فجر از آن خود کرد.
سحر دولت شاهی نیز به خوبی نقش خود را در فیلم ایفا کرد. با اینکه نقشش در فیلم کوتاه بود اما شخصیتی کلیدی برای فیلم محسوب میشد. او بود که به خانه "سید رضا" رفت و چشمهای او را با حرفهایی که از خود زهرا السادات شنیده بود به زندگی اش باز کرد. جمله ای را در انتهای فیلم از سحر دولت شاهی میشنویم که از قول زهرا السادات بیان میکند: "خوشبختی یعنی دیدن چیزای کوچیک" . جمله ای تاثیر گذار که در عین کوتاهی و سادگی، روند داستان را به کلی تغییر داد.
سعید شعیبی (سید رضا) نیز بسیار خوب نقش یک روحانی را بازی کرد. صدا و حرکاتش کاملا یک شخصیت روحانی را نشان میداد. اما عجیب بود که برای این بازی جایزه ای دریافت نکرد. اما بی شک میتوان گفت که پس از آخرین بازی خود در آژانس شیشه ای و دوری اش از بازیگری بسیار عالی جلو آمد، و حضور خوبی را نشان داد.
سکانسهایی بسیار عالی در فیلم وجود دارد که هنر بازیگران فیلم را به زیبایی به نمایش میگذارد. مانند سکانسی در دقیقه 15 هم، آنجا که زهرا السادات با "سید رضا" مشاجره میکند، عجز و ناتوانی ای که در صدای نگار جواهریان موج میزند تن بیننده را می لرزاند. سعید شعیبی نیز در همین سکانس همپای نگار جواهریان پیش می رود و نارضایتی خود را از این زندگی بیان میکند. دیالوگهای این سکانس هم بسیار خوب انتخاب شده، و ادای آنها از سوی این بازیگران زیبایی آن را دو چندان كرده است.

در آخر باید بگویم که دور از انتظار نبود که نگار جواهریان سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را در بیست و هشتمین جشنواره فیلم فجر، تندیس بهترین بازیگر زن نقش اول را در چهاردهمین جشن خانه سینما و همچنین تندیس انجمن و جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن را در چهارمین جشن انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران از آن خود کرد.
کارگردانی همایون اسعدیان بسیار زیبا بود، و به گفته خود وی بهترین کار خود را به نمایش گذاشت. در تعریف از کارگردانی وی باید به صحنه ای در اواخر فیلم –در دقیقه 41- اشاره کنم. آنجایی که "سید رضا" به همسرش میگوید "دوستت دارم" لبخندی که زهرا السادات میزند حاکی از رضایتش از زندگی است. خود همایون اسعدیان درباره این سکانس گفته "سخت ترین سکانسی بود که در این فیلم وجود داشت"، به خاطر همان یک لبخند!
فیلمنامه نویسی حامد محمدی نیز بسیار زیبا بود. دیالوگهای خوبی در آن به کار برده بود. تصویر برداری حسین جعفریان نیز در حد مطلب بود. لوکیشن هایی که در آن فیلمبرداری شده بود خوب بودند. موزیک متن فیلم نیز بسیار عالی انتخاب شده بود، آریا عظیمی نژاد، سازنده موسیقی فیلم، در این فیلم اثری زیبا بر جای گذاشت. بازی هنرپیشگان، کارگردانی، موسیقی فیلم، همه و همه دست به دست هم دادند و اثری زیبا را تولید کردند.