تحلیل و بررسی سینمای جهان

تحلیل فیلـــــــــــــم

مقدمه
جنگهای داخلی اسپانیا
جنگ داخلی اسپانیا نتیجه تنازع افکار گوناگون مرسوم در اروپا بود. از قرن شانزدهم به بعد هر نظریه و مکتب اروپایی در میان اسپانیاییها گروهی هوادار یافته بود، که در هواداری خود بسیار سرسخت بودند. کاتولیکیسم سلسله هاپسبورگ، مطلق گرایی پادشاهان بوربون، لیبرالیسم انقلاب کبیر فرانسه، رمانتیسم جدایی خواهی، سوسیالیسم، آنارشیسم، کمونیسم و فاشیسم همه در جامعه اسپانیای قرن بیستم حضوری پررنگ داشته اند. جنگ داخلی اسپانیا نبرد هواداران این مکاتب بود. کمتر حادثه مانند جنگ داخلی اسپانیا 1939-1936 بر همه ابعاد حیات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و هنری یک قاره تاثیر گذاشته است. بسیاری این حادثه را پیش درآمدی مینیاتوری بر جنگ جهانی دوم می دانند. در صف جمهوری خواهان بسیاری از ژنرالهای شوروی به عنوان مستشار نظامی برای اولین بار با حریفان آلمانی خود در سالهای بعد آشنا می شدند که مستشاران ناسیونالیستهای فرانکو بودند. نویسندگانی مانند همینگوی و آنتوان دو سنت اگزوپری بعنوان خبرنگار حوادث خونین این نبرد را شاهد بودند و آنها را در رمانهای خود جاودانه کردند. روشنفکرانی مانند جورج اورول در صف داوطلبان بین المللی به دفاع از جمهوری پرداختند و در بطن حوادثی قرار داشتند که به انحطاط جمهوری منجر شد. هنرمندانی مانند پیکاسو درد و رنج مردم درگیر این نبرد را جاودانه کردند. جنگ داخلی اسپانیا تفکر سیاسی نسلهای قرن بیستم اروپا را شکل داد.آنتونی بیور درباره اسپانیای فرانکو می نویسد: “زندگی در اسپانیای فرانکو زندگی در یک کشور تحت اشغال بود. فرانکو و ناسیونالیستها، کارلیستها و فالانژیستها بر این باور بودند که مانند ایزابل و فردیناند کشور را دوباره فتح کرده اند. فرانکو بر اسپانیا مانند یک فاتح حکم می راند، نه یک مستبد روشنفکر، نه یک پادشاه و نه حتی یک اسپانیایی.”
در این جنگ نیروهای طرفدار جناح چپ، معروف به«جمهوری‌خواهان»، از نیروهای معروف به «ملی‌ها» شکست خوردند و دوره طولانی دیکتاتوری ژنرال فرانکودر اسپانیا آغاز شد که تا مرگ او در سال ۱۹۷۵ ادامه داشت.

فاجعه گوئرنيكا در جنگ داخلي اسپانيا
در روز 26 آوريل سال 1937 ميلادي شهر كوچك گوئرنيكا در ايالت باسك اسپانيا در زماني كه روز بازار هفتگي اين شهر كوچك بود توسط هواپيماهاي لژيون كندور آلمان بمباران شد. در اين بمباران بي دليل و غافلگيركننده 248 مرد و زن و كودك بي گناه كشته شدند. اين نخستين بار در تاريخ مدرن بود كه يك جمعيت غيرنظامي بي گناه خونسردانه در يك بمباران هوايي قتل عام مي شدند. دستور اين كشتار را آدولف هيتلر رهبر آلمان نازي صادر كرده بود. هيتلر كه متحد ژنرال فرانكو در جنگ داخلي اسپانيا بود مي خواست با اين كشتار بي رحمانه مردم غيرنظامي را به وحشت انداخته و مرعوب كند. انتخاب شهر كوچك گوئرنيكا به عنوان هدف به دليل نقش افسانه اي و تقريبا مقدس اين شهر در تاريخ سرزمين باسك بود. در همان سال، پابلو پيكاسو با خلق تابلوي گوئرنيكا، اين فاجعه را جاودان كرد. امروز تابلوي گوئرنيكا که در سالن شوراي امنيت سازمان ملل متحد نصب شده، نماد زشتي ها و بلاياي جنگ است.

عکس العمل دیگر کشورها در قبال جنگ داخلی اسپانیا
با وخیم شدن اوضاع در اسپانیا دول انگلستان و فرانسه تصمیم گرفتند نگذارند که جنگ داخلی اسپانیا بدل به مبارزه‌ای طولانی و عمومی گردد. به همین جهت دولتین مزبور ارسال ملزومات جنگی را به دولت جمهوری اسپانیا ممنوع کردند. ایالات متحدهٔ آمریکا نیز جنگ داخلی اسپانیا را مشمول مقررات قانون بی طرفی شمرد. بنا به تشویق انگلستان و فرانسه،۲۷ دولت از جمله بسیاری از دولت‌های اروپایی موافقت کردند که در جنگ داخلی اسپانیا شرکت نکنند. اما دول آلمان، ایتالیا و اتحاد جماهیر شورویمداخله کردند.هیتلر و موسولینیبه حمایت ازفرانکوبرخاسته و جمهوری خواهان را به عنوان ملعبهٔ دست بلشویسمتخطئه نمودند، و اتحاد جماهیر شورویاز جمهوری پشتیبانی کرده و یاغیان فرانکورا به مزدوری برای فاشیسم بین‌المللی متهم گردانید. بدین ترتیب آلمان‌ها ، ایتالیایی‌ها و روس‌ها ملزومات جنگی به اسپانیا فرستادند. بمب افکنی فاشیست‌ها بر فراز شهرهای اسپانیا که اولین بمبارانهای هوایی مردم غیرنظامی در تاریخ بود، مردم جهان را سخت متوحش ساخت. شوروی، به علت بعد مسافت هم که شده قادر به عمل مشابهی نبود، ولی هزاران نفر از اشخاصی که متمایل به جناح چپ و صاحب آرای آزادی خواهانه بودند به میل خویش، از ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی روانهٔ اسپانیا گردیدند تا در صفوف قوای ثابت قدم به جمهوری اسپانیا، مبارزه نمایند. جنگ داخلی اسپانیا کشورهای جهان را به دو گروه فاشیست و ضدفاشیست تقسیم نمود .بالاخره پس از حدود سه سال جنگ و بعد از آن که یک میلیون نفر در اسپانیا کشته شدند جناح چپ یا جمهوری خواهان، در سال ۱۹۳۹ در برابر لشکریان ژنرال فرانکو سر تسلیم فرود آورد و وی توانست حکومت مستبدی نظیر رژیم فاشیست، در کشوری که از پای در آمده بود ایجاد نماید.

فرانسیسکو فرانکو
ژنرال فرانسیسکو فرانکو 1892-1975دیکتاتوراسپانیابود. او پس از جنگ داخلی این کشور، از ۱۹۳۹، تا هنگام مرگش در ۱۹۷۵ بر اسپانیا حکومت می‌کرد. او در ۱۸۹۲ در پایگاه دریایی ال فرول در شمال غربی سواحل اسپانیا به دنیا آمد. پدرش افسر نیروی دریایی بود که به انحرافات اخلاقی مشهور بود اما فرانکو تحت تأثیر اخلاق سخت کاتولیکی مادرش پرورش یافت. او از نوجوانی به ارتش پیوست و در حالی که کمتر از هجده سال داشت با درجه ستوان دومی فارغ التحصیل شد. در طول خدمتش در ارتش با سرعت خیره کننده‌ای توانست به مدارج بالای ارتش برسد طوری که در سن ۳۳ سالگی به جوانترین ژنرال اروپا تبدیل شد. میل او به انظباط در ارتش، جاه طلبی و همچنین خدمت او در شمال مراکش، یعنی تنها جایی که ارتش فعالیت چشمگیری داشت از دلایل پیشرفت او بود. در طول آشوبهای داخلی اسپانیا تا قبل از جنگ داخلی ۱۹۳۶ فرانکو با دوری از مسائل سیاسی توانست موقعیت خود را در میان سیاست‌مداران جناح‌های مختلف تثبیت کند. اولین فعالیت سیاسی او درسال ۱۹۳۵ بود که به حزب ceda پیوست. در ۱۹۳۶ در کودتای ارتش، بیست هزار سرباز زبده اسپانیا در مراکش را به کمک دولت‌های فاشیستی آلمان و ایتالیا به نزدیک پایتخت برد و فرماندهی ارتش را به دست گرفت. دیگر آن افسر کوچک جثه، خجالتی و منزوی تغییر کرده بود و از دل آن، فرانکوی دیکتاتور متولد شده بود. در اول اکتبر ۱۹۳۶ هنگامی که همه سران ارتش خیال می‌کردند جنگ داخلی به زودی پایان می یابد شورایی معروف به (خونتای نظامی) تشکیل دادند و فرانکو را به عنوان رهبر اسپانیا معرفی کردند. 

رژیم فرانکو یک دیکتاتوری انعطاف پذیر سوسیالیستی مصلحت گرا، فرصت طلب و طرفدار اصالت سود بود. هر چند در دهه شصت فشار بر مردم کمتر شد اما در طول سالهای سیاه سلطه فرانکو همیشه فضای اختناق و عوام فریبی وجود داشته‌است.مخالفان یا اعدام می‌شدند و یا تبعید. به گواهی محققان در سالهای ۱۹۴۴-۱۹۳۹تعداد اعدامهای سیاسی به رقم ۱۹۲۶۴۸ نفر رسید. در این سالها حزب‌ها به نهادهای دولتی و فرمایشی تبدیل شدند که در جهت تبلیغات رژیم پیش می‌رفتند. روزنامه‌ها زیر تیغ سانسور در قالب کاتولیسم محافظه کارانه، یکی یکی بسته شدند، تا سال ۱۹۵۰ فقر و گرسنگی در اسپانیا بیداد می‌کرد و بی سوادی در حال گسترش بود، فضای فرهنگی اسپانیا هدفدار شد. و صحنه‌های تاتر با کمدی‌های سرگرم کننده (بی خطر) پر می‌شد، ادبیات عامیانه شامل داستان سرایی کنترل شده از طبقه متوسط بود و سینما به تولید انبوه ملودرامها می‌پرداخت (در ۱۹۶۵ برای هر ۵۱۰۰ نفر یک فیلم ساخته شد) و این امور در حالی بود که هنرمندان، دانشمندان و نخبگان اسپانیا جلای وطن می‌کردند، کسانی نظیر خوان رامون خیمنس شاعر و برنده جایزه نوبل،سورو اخوآ بیوشیمیست برنده جایزه نوبل، رامون سندر رمان نویس، پابلو کاسالز موسیقیدان، لوئیس بونوئل فیلم ساز و فرناندو آرابال نمایشنامه نویس، از این جمله‌اند.

تحلیل فیلم
هزار توی پن، یک فیلم عمیق در مورد داستان یک دختر جوان است که در تلاش برای فرار از ظلم و ستم فاشیسم (دیکتاتوری) اسپانیایی است. در این فیلم شاهد پیش رفتن دو داستان مختلف به طور موازی هستیم، وجود نمادهای رمز آلود و کهن، نشاندهنده داستان دیگر این فیلم است. آزمایش های مختلف شخصیت اول (اوفلیا Ofelia) در موقعیت های فانتزی و همچنین تشریفات مذهبی خاص در این فیلم به چشم می خورد. ما به نمادهای کهن و سحرآمیز که در فیلم پیداست نگاهی خواهیم انداخت و رابطه آنها با خواسته های اوفلیا را بررسی میکنیم. فیلمی فانتزی به زبان اسپانیایی به نویسندگی و کارگردانی گیلرمو دل تورو، کارگردان فیلم ستون فقرات شیطان (Devil’s Backbone) ، پسر جهنمی (Hellboy) و تیغ دو (Blade II) است. داستان جذاب فیلم، پس زمینه سرشار اساطیری و دنیای خیالی عجیب و غریب، باعث انتخاب این فیلم، به عنوان بهترین فیلم سال ۲۰۰۶ از طرف منتقدان شد. مانند اکثر داستان های خیالی از جن و پری ، فیلم مذکور یک داستان رمزی است که می توان آن را به گونه های مختلف به طور همزمان و در بسیاری سطوح تفسیر و بررسی کرد. تعابیر مختلفی را در موضوعات روانشناسی و جامعه شناسی و سیاسی در مورد هزارتوی فان می توان تحقیق کرد، اما تقریبا هیچ کدام مربوط به نماد رمز آلود نیستند. در این حال حیرت زده خواهید شد اگر بدانید که خود گیلرمو فیلمش را یک تمثیل بیان می کند و منابع سری و رمزآمیز بسیاری به این روش اشاره کرده اند (روش بکار بردن تمثیل برای انتقال مفاهیم سری). بنابراین ما نگاهی به نمادهای مخفیانه و کهن این فیلم می اندازیم و خواهیم دید چگونه آنها وارد داستان غنی این فیلم میشوند. قطعا یکی از دلایلی که این فیلم بینندگانش را متاثر میکند حضور اسطوره های کهن میباشد که عمیقا بیننده را درگیر می کند.

فیلم از اردوگاه نظامی فاشیستی در اسپانیا شروع می شود. اوفلیا یک دختر جوان است که دارای روحیه ماجراجویانه ای است، ‌او همیشه خودش را درگیر کتاب و قصه های پریان و جنیان می کند، اوفلیا و مادر حامله اش به نزد ناپدری جدیدش که یک کاپیتان بی رحم ارتش اسپانیاست، به اردوگاه می روند. به محض رسیدنشان، ‌اوفلیا یک هزارتو (ماز Maze`) را پیدا میکند و فانی (faun) که او را « پرنسس دنیای پایین» می خواند. فان با او پیمان می بندد که اگر برایش سه کار را انجام دهد، اوفلیا را دوباره به دنیای پایین برگرداند و او بتواند پدر اصلی خودش (که شاه عالم پایین است) را ببیند. داستان دائما از دنیای واقعی و خشن به دنیای خیالی و نگران کننده تغییر داده می شود، در واقع دو داستان در این فیلم به طور موازی پیش می روند. فان (به انگلیسی Pan) یک چهارپایی شاخدار است که اوفلیا را در سراسر کارهایش راهنمایی می کند و همچنین به او راه رخت بستن از پوچی های دنیا و بازگشت به شکوه معنوی را نشان می دهد، حرکت به سوی جایی که آن را عالم پایین می نامد.

وجود نماد چشم برای دیدن
در شروع فیلم ، قبل از رسیدن اوفلیا و مادرش به اردوگاه، او به طور غیرارادی به سوی مقبره اسرار آمیز و کهن که به شکل یک فان (Pan) با یک چشم آسیب دیده است، هدایت می شود. سپس اوفلیا چشم آسیب دیده را پیدا میکند و آن را در جای چشم در آمده مجسمه مقبره قرار می دهد. در این هنگام یک پری به شکل حشره ظاهر می شود، خواسته های جادویی اوفلیا از این زمان شروع می شود. در این سکانس فیلم با تماشاگر حرف میزند. خواسته های اوفلیا در طبیعت مخفی شده اند، همانطور که برای خیلی از افراد جهان ماورا قابل دیدن نیست (البته در این فیلم منظور از جهان ماورا، بیشتر جهان شیاطین است!) اوفلیا در اینجا تحت یک آزمایش قرار میگیرد. نکته مهم در مورد چشم این است که بیشترین اهمیت را در نمادهای سری داراست و می تواند به مصر باستان برگردد! افسانه ای که می گوید چشم کور شده هورس (خدای مصر باستان، نماد تک چشم یا چشم دجال از همین خدای مصر گرفته شده است) توسط توث شفا پیدا کرد. (در واقع در این قسمت شاهد بازسازی این افسانه در این فیلم هستیم!) هنگامی که چشم راست با اطلاعات حقیقی سر و کار دارد (قسمت منطقی درک و شعور)، چشم چپ هورس چیزهای ماورایی و عرفانی را درک می کند. (این همان معنی سمبولیک چشم راست و چپ است) وقتی که اوفلیا چشم گمشده مجسمه مقبره را در جایش قرار میدهد،‌ دارای توانایی ویژه ای می شود و آن توانایی دیدن جهان دیده نشدنی (Invisible world) است. اوفلیا خیلی سریع متوجه می شود که بزرگسالان اطراف او چیزهایی که او می بیند را نمی بینند. و آنها اوفلیا را تحت فشار قرار می دهند که از خیالبافی دست بر دارد.

پدرخوانده 
زمانی که وارد اردوگاه جنگی می شوند، اوفلیا با پدرخوانده جدیدش ملاقات می کند، کاپیتان یک مرد ظالم و خشن است. این مرد نمایشی از یک فاشیست اسپانیایی است و در سطح فلسفی، نمادی از اطاعت بی چون و چرا از افراد است . این پدیده به نام «مجموعه کرانوس» (Cronus Complex) معروف است. (توضیح اینکه کرانوس یکی از اسطوره های یونان باستان است ، اون نماینده زمان و مرگ بوده است، همچنین او فرزند خودش را می خورده است!) کرانوس همچنین با نام پدر زمان نیز شناخته می شود. در این فیلم نیز کاپیتان ویدال مرتبا به ساعت نگاه می کند و از ساعتش مراقبت می کند. (کاپبتان ویدال استعاره از کرانوس است چه به خاطر فاشیست بودن و چه به خاطر اهمیت دادنش به زمان)

اوفلیا از زندگی جدیدش متنفر است، پری کوچکی که حالا همراهش است او را به سمت یک مارپیچ راهنمایی میکند (مارپیچها یا هزارتو ها، جای بسیار مناسبی برای آشنایی و ظاهر شدن اسطوره ها است، امروزه بقایای خیلی از این هزارتو ها در آمریکا، هند، مصر، ایران و... کشف شده است) که فان درون هزارتو در تاریکی منتظر است. در افسانه های کهن فان موجودی نیمه انسان و نیمه بز است و یکی از خدایان یونان باستان تا حدی مانند او، دارای بدن و همچنین شاخ بز است. فان یک تمثیل از انرژی طبیعت است و بدون شک همان خدای بارور کننده (همانند اوزیریس پدر هورس در خدایان مصر) و نمادی از قدرت بارور کنندگی خورشید است. فان تبدیل به یک راهنمای فرابعدی برای اوفلیا می شود، یاریگر او در تمام مشکلات و پیچیدگی هایی که به آنها دچار است. فان ظاهری ترسناک دارد و این خود سبب می شود که بیننده در ابتدا فکر کند که او یک موجود منفی است، او در واقع تنها به زندگی اوفلیا آمده است تا به او بفهماند که چگونه برتر شود و دارای پتانسیل بیشتری باشد. در واقع در اینجا فیلم اینطور القا می کند که موجودات حتی با ظاهر زشت و ترسناک ممکن است مهربان باشند برعکس پدرخوانده اوفلیا که ظاهری وحشتناک ندارد ولی ظالم است. در بسیاری از تمدن های کهن دیده شده است که هزارتوها سمبلی از درگیر شدن و فریب خوردن از جهان مادی است که روح بشری را که به دنبال حقیقت می باشد سرگردان و گمراه می کند. هزارتوی فان اساسا یک تمثیل از دنیا است که اوفلیا باید از آن دوری کند تا بتواند از بن بست ها خارج شده و پدر واقعی خودش را ببیند. همانطور که اشاره کردم فان در ازای راهنمایی و بازگرداندن اوفلیا به جایی که به آن تعلق دارد و در واقع بازگرداندن اوفلیا به نزد پدرش از او انجام سه کار را می خواهد.

ماموریت اول: پیدا کردن روحانیت زنانه 
فان به افلیا ماموریت می دهد با قرار دادن سه سنگ جادویی در دهان یک وزغ غول پیکر که در ریشه درختی لانه کرده است کلیدی را از دل آن بیرون بیاورد. درختی که شبیه رحم زن است. او به دل این درخت (رحم) رفته و این وزغ (بیماری) را از بین میبرد. در دنیای واقعی اوفلیا در کتابی که فان به او داده است، طرح یک رحم که در آخر تبدیل به خون می شود را می بیند، این پیشگویی خبر از حال بد مادر اوفلیا در آینده می دهد. فان به او یک مهرگیاه می دهد تا بدین وسیله درد و رنج و بیماری مادرش تسکین یابد که در نهایت ویدال آن را هم می سوزاند. چه زیبا این صحنه ها با هم درآمیخته می شوند تا نشان دهد دختری به فکر مادر حامله و بیمارش است و برای تسکین درد او دست به هر کاری میزند ولی پدر خودخواه و فاشیست این را هم از زن بیمار می گیرد.

ماموریت دوم: مرد رنگ پریده 
با انجام موفقیت آمیز ماموریت اول، فان به او ماموریت دوم را که گرفتن یک خنجر از یک مرد رنگ پریده (The paleman) است، می دهد، نکته مهم این است که اوفلیا نباید در این ماموریت چیزی بخورد. مرد رنگ پریده موجودی است با عضلات شل و پوستی کشیده شده که بر سر میز مهمانی نشسته است. اوفلیا به اطرافش نگاه می کند، تپه ای از کفش ها و نقاشیهایی از مرد رنگ پریده در حال خوردن کودکان را می بیند. که باز هم این سکانس یادآور کورانوس است. مرد رنگ پریده تصویر و نمایش مخوفی از قدرت های ظالم جهان اوفلیاست. در واقع همان کاپیتان ویدال، یک اسپانیایی فاشیست و یک کاتولیگ. علاوه بر این می توان شباهتی بین این سکانس و سکانسی که کاپیتان ویدال در حال خوردن ناهار با مهمانانش و به طور مثال با یک کشیش کاتولوگ است دید. این دو به طور همزمان نمایش داده می شوند که کسی جرات سوال کردن از انگیزه کاپیتان ظالم را نداشته باشد. به هر صورت اوفلیا خنجر را به چنگ می آورد، ‌اما در راه بازگشت، نمی تواند جلوی هوس خودش را بگیرد و یک میوه را می خورد. این صحنه نمادی از ثروت انبار شده کرانوس صفتان است (مانند کاپیتان ویدال پدر خوانده اوفلیا ) در این هنگام ناگهان مرد رنگ پریده بیدار می شود. اول چشم هایش را در دستش می گذارد و به سرعت اوفلیا را تعقیب می کند. مرد رنگ پریده چشمانش در کف دستش است، نمادی از اینکه تنها چیزهای قابل لمس حقیقت دارند.

ماموریت سوم :نهایت فداکاری

فان به خاطر وسوسه شدن اوفلیا و رفتن او به سوی مادیات بسیار عصبانی می شود و از او میخواهد که خودش را متعالی کند، فان اوفلیا را پس از این گفته به مدت سه روز در دنیای واقعی ترک میکند. بعد از مدت کوتاهی مادرش میمیرد و فان دوباره خودش را به اوفلیا نشان میدهد. او دوباره به اوفلیا فرصتی میدهد تا خودش را تعالی بخشد و به جایگاه اصلی اش بازگردد، بنابراین آخرین کار را به اوفلیا میگوید. او می بایست برادر نوزاد خود را در شبی که ماه کامل است به هزار تو ببرد. اوفلیا به کاپیتان ویدال دارو میخوراند و سپس نوزاد را میدزدد و به هزارتو، جایی که فان منتظر اوست میبرد. فان از اوفلیا می خواهد که بچه را به او بدهد تا خراشی به او وارد کند و قطره خونی از او بچکاند، تا بدین ترتیب درهای جهان پایین باز شود. اوفلیا قبول نمی کند. فان بار دیگر به او یادآوری می کند که او باید به طور کامل از او اطاعت کند، اما باز هم اوفلیا درخواستش را رد می کند. در این لحظه کاپیتان ویدال، اوفلیا را پیدا می کند، کاپیتان، اوفلیا را در حال حرف زدن با خودش می بیند (ویدال نمیتواند فان را ببیند و می پندارد که اوفلیا با خودش حرف می زند) او بچه را از دست اوفلیا می گیرد و به او شلیک می کند. خون اوفلیا روی زمین میچکد و بدین شکل اوفلیا آخرین ماموریت، یعنی «نهایت فداکاری» را با موفقیت انجام می دهد. زمانی که ما اوفلیا را در خون می بینم او در جایی دیگر است، اوفلیا به سرزمین خودش ، عالم پایین (Underground)نزد پدر و مادر واقعی اش رفته است.

ورودی کاخ (پدر اوفلیا) دربردارنده خیلی از نمادهای سری است، به طور مثال نماد مادگی، ورود به رحم و دروازه دنیایی دیگر!
سه ستون وجود دارد. ستون پدر، ستون مادر و بزودی اوفلیا در کنار پدر و مادرش در ستون سوم خواهد نشت و اینگونه سه گانه دنیای پایین تشکیل می شود، فان به اوفلیا خوش آمد می گوید و در ادامه می گوید: ''کار خوبی کردی که از دستور من سرپیچی کردی و خودت را به خاطر حفاظت از جان برادرت قربانی کردی'' سپس فیلم دوباره اوفلیا را که غرق در خون است نشان می دهد و این سوال برای بیننده پیش می آید که این اتفاق ها افتاده است یا نه؟ اوفلیا واقعا به جهان پایین رفته است یا این ها تخیلات اوست؟

فیلم در سال 2006 مورد توجه بسیاری از منتقدان و تماشاگران قرار گرفت، به گونه ای که در فستیوال کن پس از نمایش فیلم با بیست دقیقه تشویق حضار همراه شد و در لیست ده فیلم برتر سال 2006 بسیاری از منتقدان قرار گرفت. همچنین برنده سه جایزه اسکار، بهترین کارگردانی هنری، بهترین فیلمبرداری و بهترین چهره پردازی شد و در سه رده دیگر نامزدی اسکار، با دیگر فیلم ها به رقابت پرداخت. بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان، بهترین فیلمنامه اصیل و بهترین موسیقی متن. موسیقی فوق العاده تآثیر گذار این فیلم برگرفته از یک لالایی اسپانیایی است که توسط خاویر ناوارهساخته شده است.

فیلم روایتگر دو دنیای متفاوتِ «خیالی» و «واقعی» است که نهایتا به نحوی این دو خط روایی به هم مرتبط می شوند. هزارتوی پن داستان دختری به نام اوفلیا است که در خلال جنگ جهانی پدرش را از دست داده و به همراه مادرش به یک قرارگاه نظامی پناه آورده اند که از قرار معلوم به این خاطر، مادر اوفلیا مجبور شده تن به ازدواج با فرمانده بی رحم این قرارگاه، یعنی کاپیتان ویدال بدهد. یک روز اوفلیا در اطراف قرارگاه در پشت یک آسیاب سنگی به یک هزارتوی سنگی بر می خورد و در آنجا با یک فان (جن، پری) آشنا می شود. در ادامه ما شاهد تضاد شدید میان وجه فانتزی دنیای خیالی اوفلیا و خشونت و بی رحمی دنیای واقعی هستیم که نهایتا این دو دنیا به نحو مسحور کننده ای به هم مرتبط می شوند و پایانی غم انگیز و فوق العاده تآثیر گذار رقم می زنند. داستانی که روایتگر دنیایی خیالی، فانتزی و به دور از واقعیت است که این دنیای خیالی در بستر واقعیت، با حضور آدم‌ها و موقعیت های واقعی روایت می شود و نهایتا این دو به نحوی به هم مرتبط می شوند. 

بعد از اینکه اوفلیابا فان ملاقات می کند، او به اوفلیامی گوید که یک شاهزاده است و امپراطور زیرزمین مدتهاست که منتظر بازگشت اوست. اما برای اینکه شاهزاده بودنش را به او اثبات کند باید سه کار دشوار را تا پیش از کامل شدن ماه انجام دهد. تا این جا به نظر می آید با فیلمی فانتزی طرفیم. صحنه های درگیری اوفلیابا اشباح و پریان که همگی از افسانه های قدیم اسپانیایی گرفته شده اند کاملا فانتزی و افسانه گونه هستند. در آن طرف قضیه، نیروهای مخالف ارتش اسپانیا در جنگل پنهان شده اند و قصد دارند به زودی به قرارگاه شبیخون بزنند. خدمتکار کاپیتان ویدالزن جوانی است که نیروی نفوذی آن هاست که از قضا اوفلیادر همان روزهای نخستین اقامت در قرارگاه، متوجه این موضوع می شود؛ اما چیزی به کاپیتان نمی گوید. از طرفی مادر اوفلیاهم حامله است و وضعیتش روز به روز وخیم تر می شود و اوفلیانگران این است که ممکن است مادرش بمیرد و مجبور شود تا آخر عمر نزد کاپیتان بماند. در این روی فیلم شاهد تلخی‌ها، سیاهی‌ها و وحشت‌های جنگ هستیم، از جمله صحنه های درگیری میان نیروهای کاپیتان و نیروهای جنگلی و یا آن صحنه ای که کاپیتان، پدر و پسر شکارچی را می کشد. همانطور که می بینید این فیلم کاملا دو رو دارد. دنیای بی نهایت خیالی، فانتزی و پری گونه اوفلیاو دنیای خشن، سیاه و وحشتناک جنگ؛ و اتفاقا همین تضاد میان این دوست که تأثیر گذاری فیلم را دوچندان کرده است. نقطه مقابل این فیلم، ماهی بزرگ تیم برتون است. مقایسه ای برای درک بهتر این دو فیلم انجام شده است که اگر بخواهیم ارتباط میان دنیای خیال و دنیای واقعیت را در یک نمودار در این دو فیلم به تصویر بکشیم شاید با چیزی شبیه آنچه در زیر آمده روبرو شویم :
همان طور که می بینید در ماهی بزرگ خیال و واقعیت بسیار به هم نزدیک‌اند و در طول فیلم، این دو دنیا به سمت هم حرکت می کنند. صحنه های واقعی فیلم خیالی‌تر از آنچه در واقعیت می بینیم تصویر می شود و صحنه‌های خیالی، باورپذیر‌تر اند و به واقعیت نزدیک تر. در مقابل در فیلم هزارتوی پن دنیای خیال و واقعیت بسیار از هم دورند و در طول فیلم از هم دورتر و دورتر هم می شوند. صحنه های خیالی فیلم کاملا خیالی‌اند و غیرقابل باور و در مقابل صحنه های واقعی به واقعیت تلخ جنگ بسیار نزدیک‌ و به نظرم هر دو فیلمساز با توجه به موضعی که نسبت به موضوع داشته اند، درست عمل کرده‌اند. 

پایان‌بندی دو فیلم هم فوق العاده است و کاملا با آنچه گفته شد ارتباط دارد. در ماهی بزرگ، همانطور که اشاره کردم، مرگ ادواردبا داستانی که پدر و پسر برای هم می سازند کاملا جلوه‌ای خیالی پیدا می‌کند، اما در صحنه بعدی، همه شخصیت‌های داستان‌های خیالی ادوارد در تشییع جنازه او حضور می‌یابند و این هم‌جنس بودن خیال و واقعیت را نشان می دهد. و در مقابل در هزارتوی پن شاهد پایان تراژیک و غم‌انگیز مرگ افلیاهستیم. پایان این فیلم باید هم تراژیک باشد تا تأکیدی دوباره باشد بر واقعی‌تر شدن واقعیت تلخ جنگ. هرچند که پایان دنیای خیالی که افلیابرای خودش ساخته است، حقیقتا یک «پایان خوش» است. چرا که او در واقع با ریختن خون خودش به جای ریخته شدن خون یک کودک بی گناه، راستی و درستی‌اش را اثبات می کند و به پدر و مادرش در بهشت می پیوندد.

نوشته شده در تاریخ یازدهم بهمن ماه 1389 توسط رحیم حنیفه پور(شاهین) در سایت سینما سنتر